Над 1000 артефакти се водат како украдени од Северна Македонија. Ако досега завршуваа на црните пазари во Западна Европа, последниве години крајната дестинација им е Азија, пишува Дојче веле.
Дваесетина украдени икони веќе неколку години фаќаат прашина во витрините во два музеи во Албанија, чекајќи тамошните власти да донесат одлука за нивната судбина. Станува збор за непроценливо историско и културно богатство за кое Северна Македонија години назад се обидува да го врати во земјата. Последните информации кои што македонското Министерство за култура ги добило од соседна Албанија се дека иконите се чуваат на безбедно и заштитено место во два музеи во Тирана. Албанското Министерство за култура испратило писмо до Владата на Еди Рама, којашто треба да ја донесе конечната одлука – дали украдените икони ќе бидат повторно вратени во македонските цркви и манастири или ќе ја имаат судбината на многубројни други верски и археолошки предмети на коишто засекогаш им се губи трагата. Проценките на полицијата се дека од земјава се украдени 1000 вредни артефакти и икони. Познавачите велат, пак, дека бројката е далеку поголема и се движи околу 3000 предмети – што е доволно да се наполнат неколку музеи. Иако полицијата презема мерки за спречување на криминалните групи и дивите копачи, се чини тие се секогаш неколку чекори пред организираните групи, кои и понатака продолжуваат да копаат по утробата на вредното историско и културно наследство.
Интерпол трага по 160 украдени предмети
Македонската полиција во базата на Интерпол има пријавено 160 украдени археолошки предмети и икони. Дел од иконите и предметите кои се пријавени за украдени се објавени и на веб-страницата на МВР. „Украдените предмети од Северна Македонија најчесто завршуваат на нелегалните пазари во земјите од Западна Европа, а во последните години, украдените археолошки предмети, најчесто завршуват на пазарите во земјите од Азија“, велат извори од МВР за Дојче веле.
МВР и Интерпол трагаат по иконите „Воскресение на Лазар“, „Крунисување на Богородица“, Свети Јован Богослов, „Богородица со дете и светци“, „Слегување во пеколот“, „Исус Христос“, „Свети Никола 3“, „Неколку светци“, „Свети Јован Крстител“, „Распнување“, „Распнување“, „Соби р на ангели“, „Антимини“, „Богородица и дете“, длаборезот „Свети Јован Богослов“, како и неколку златни обетки, обетка во форма на лав, диадема и други вредни предмети. Познавачите на проблематиката велат дека овие украдени предмети достигнуваат милионски вредности на аукциите. Станува збор за предмети кои датираат пред 15 век и имаат огромна материјална, историска и културна вредност.
Разнебитување на историското наследство
Разнебитувањето на културното и историско наследство на земјата трае со децении. Поединци, но и организирани групи, кои често се поврзуваат со странски канали каде ги продаваат украдените предмети на црните пазари во Европа, се дел од ланецот кој учествува во разграбувањето на македонското културно наследство. Украдените предмети се продаваат на трговци на артефакти од странство, на музеи, приватни колекционери, а дел завршуваат на продажба во некоја од светски познатите аукциски куќи во Европа и САД. Интересно е што во последно време, според полицијата, се поактуелен станува и црниот пазар на артефакти во Азија, каде можат да се најдат и украдени предмети од Северна Македонија.
Пред неколку години албанската полиција во акцијата „Икона“ заплени 1077 икони, артефакти, и други религиски предмети кои потекнуваат од средниот век.
Се претпоставува дека има над сто илјади предмети кои биле пронајдени на македонско тло, а на разни начини биле однесени од земјата и сега ги красат музеите ширум светот. Процесот на реституција или враќање е практично невозможен. Артефакти од Македонија има главно во музеите во соседните држави. Има во Белград, има во Софија многу. Има и подалеку, во Бритиш музеум , во Америка, во Аместердам и во разни музеи во Европа и светот.
Се претпоставува дека има над сто илјади предмети кои биле пронајдени на македонско тло, а на разни начини биле однесени од земјата и сега ги красат музеите ширум светот
На пример, Атена од Хераклеја се наоѓа во Британскиот музеј. Има околу 20 илјади икони од македонските цркви и манастири кои се отуѓени по светот. Иконите од Свети Наум не се пронајдени. Шест икони од Свети Јован Богослов – Канео со непроценлива вредност од Охрид беа украдени, Интерпол ги врати, пак беа украдени и никогаш не се пронајдени. Златните маски од некрополата Требеништа се во Белград и Софија. Уште 187 археолошки предмети се во Софија, а две други златни маски и уште 257 предмети се легално однесени во Белград . Таму се и речиси половината од најзначајните артефакти од Стоби.
Српскиот весник „Блиц“ во 2014 година објави дека повеќе од 10 илјади вредни верски предмети се украдени од црквите во С.Македонија во последните 10 години. Повикувајќи се на изјава на кустос од Охрид, Милчо Георгиевски, весникот посочува дека украдените артефакти од македонските цркви и археолошки локалитети се продаваат на тајни аукции во Западна Европа и завршуваат во приватни колекции.
Како се одвивале кражбите?
Полициските акции изминатите години во кои беа разбиени неколку организирани групи на диви копачи на археолошкото богатство, ја открија шемата по која се одвива нелегалниот бизнис со националното богатство. Во него се вклучени добро организирани групи, кои користат софистицирана и скапа опрема, која чини од 40 до 80 илјади евра, па и повеќе, за детектирање на предметите. Се прави мапирање на теренот и се ископува од утробата на земјата се што ќе им се види вредно и примамливо на дивите копачи. Не се поштедени ниту старите гробници. Напротив, најчесто тие се откопуваат во надеж дека ќе се пронајде некој вреден предмет. Според сознанијата на истражителите, украдените предмети се нуделе по цена од над 14 илјади евра. Некои од предметите, достигнуваат и вртоглави цени на црните пазари.
Последната акција за којашто информираше полицијата беше во демекмври минатата година, кога беше поднесено обвинение против инфектологот Вело Марковски и уште седум лица за незаконски археолошки истражувања и шверц на артефакти за стекнување на личен профит. Марковски кој од неодамна стана член на Извршниот комитет на опозициската ВМРО-ДПМНЕ, дел од артефактите ги чувал во својот стан додека не се најде купувач, по што обвинетите ги шверцувале. Истрагата траела повеќе месеци.
Истраги со судски епилог
Во периодот од 2010 до 2014 година полицијата реализираше неколку поголеми акции за разоткривање на шверцерите на артефати. Се започна со акцијата „Фаланга“, по што беше откриена и големата кражба на предмети од Музејот на Македонија на предмети од локалитетот Исар-Марвинци, а истрагата ја однесе полицијата и во Гевгелија, каде беше реализирана акцијата „Аполон“. Беа поднесувани обвиненија и им се судеше и на високи функционери во Управата за за заштита на културното богатство, но и на високи полициски функционери и експерти задожени за спречување на криминалот со артефакти. Тие тврдеа дека се наместени поради одмазда. Во дел од истрагите се најде и името на Паско Кузман, поранешнот директор на Управата за културно наследство.
Случајот „Аполон“ всушност беше продолжение на дејствијата преземени во рамки на акцијата „Фаланга“. На удар на оваа криминална група била Вардарската Долина каде што постојат локалитети од пајонското време. Откако со определена апаратура ќе биле лоцирани гробовите каде што било скриено богатство, се отворале со копачи и со лопати. Откопаните предмети се оригинали. Покрај археолошки и историски предмети, членовите на криминалната група нуделе на продажба и икони, а потекнуваат од извршените кражби од повеќе цркви. Истрагата покажа дека осомничените при ископувањето на локалитетите користеле високософистицирана опрема. Со помош на ваквата опрема, тие лесно успевале да ги лоцираат металните предмети закопани во гробовите. Полицијата тогаш од крадците две икони, девет различни археолошки фигури, три фибули, шест парчиња – делови од накит, 17 метални парички, две керамички сада, разна опрема, составена од скенери и од детектори на метал, мапи и скици на археолошки наоѓалишта, како и оружје и муниција.
На удар на крадците со години наназад е и локалитетот Марвинци, од каде во изминативе 20 до 30 години се претпоставува дека дивите копачи ископале околу илјада гробни места и огромен број на артефакти се препродадени во Македонија, но и во Грција за да завршат како предмети со грчко потекло. Пред неколку години беше уапсена осумчлена група копачи и трговци со артефакти и икони од непроценливо културни и историско значење.
На ДОЈЧЕ ВЕЛЕ прочитајте го текстот во целост.
